Η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή των Μισθών (ΑΤΑ) είναι χωρίς αμφιβολία μια από τις σημαντικότερες κατακτήσεις της Κυπριακής Εργατικής Τάξης. Η κατάκτηση αυτή, όπως και όλες οι εργατικές κατακτήσεις σε όλο τον κόσμο, δεν χαρίστηκε από κανέναν αλλά κερδίθηκε με σκληρούς αγώνες και αίμα από τους εργαζόμενους και για την ΑΤΑ για άλλη μια φορά επικεφαλής, καθοδηγητής και πρωτεργάτης των αγώνων αυτών ήταν η ΠΣΕ που στην συνέχεια την διαδέχθηκε η ΠΕΟ.
Η αρχή των αγώνων, η ιστορική απεργία του Μάρτη του ’44 και τα αιτήματα των απεργών
Η πρώτη απεργιακή κινητοποίηση πριν από τον ιστορικό αγώνα του 1944, πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 1942, στην οποία πήραν μέρος 10.000 κυβερνητικοί και στρατιωτικοί εργάτες με αίτημα την αύξηση των μεροκαμάτων εξαιτίας της αύξησης της τιμής του ψωμιού και την έκδοση ορθού τιμαριθμικού δείκτη, μιας και αυτός που εκδόθηκε με βάση το σύστημα του 1941 επικρίθηκε έντονα από τις Συντεχνίες. Μετά την απεργία του 1942, η αγγλική κυβέρνηση διόρισε επιτροπή τιμάριθμου από 10 μέλη που διαφωνούσαν, καθώς οι Άγγλοι μέλη της επιτροπής υποστήριζαν τη πολιτική της κυβέρνησης, οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης τα συμφέροντα των εμπόρων και εργοδοτών και οι εκπρόσωποι των εργατών τα συμφέροντα της λαϊκής μάζας με τη λήψη δραστικών μέτρων για τη πάταξη της μαύρης αγοράς που βρισκόταν στο απόγειό της λόγω του Β’ παγκοσμίου πολέμου, την μείωση και την σταθεροποίηση του τιμαρίθμου και την προσαρμογή των μεροκαμάτων με τον τιμάριθμο.
Μετά τον απεργιακό αγώνα του Δεκέμβρη του ‘42, ακολούθησε δεύτερος τον Αύγουστο του 1943 και τρίτος τον Οκτώβρη του ίδιου χρόνου. Κινητοποιήθηκαν 17.500 εργάτες και πραγματοποίησαν διάφορες εκδηλώσεις και 24ωρη απεργία.
Στη συνέχεια ήρθε η μεγάλη ιστορική απεργία της 1ης Μαρτίου 1944 που διήρκησε 23 ολόκληρες μέρες και τερματίστηκε όταν οι εργοδότες αναγκάστηκαν να ικανοποιήσουν τα πιο σημαντικά αιτήματα των εργαζομένων, ανάμεσα στα οποία ήταν και η Αναπροσαρμογή των ημερομισθίων βάσει του Τιμαρίθμου.
Ουσιαστικά ο αγώνας του Μάρτη του ’44 μέσα στις άθλιες συνθήκες που διαβίωναν οι εργαζόμενοι και οι οικογένειές τους ήταν αναπόφευκτος και η απόφαση για τη διεξαγωγή του πάρθηκε σε ογκώδεις πανεργατικές συνελεύσεις που οργάνωσε η ΠΣΕ. Για σκοπούς τακτικής, η ΠΣΕ αποφάσισε όπως η απεργία πραγματοποιηθεί μόνο στα Δημόσια Έργα και σε αυτή πήραν μέρος 1500 εργάτες. Η απεργία κράτησε από την 1η μέχρι τις 23 Μαρτίου με αιτήματα την αναπροσαρμογή των ημερομισθίων με τον τιμάριθμο, την εφαρμογή εισηγήσεων για την ελάττωση του τιμάριθμου, τη λήψη οικογενειακού επιδόματος, την παραχώρηση πληρωμένης άδειας ανάπαυσης, την παραχώρηση επιδόματος ασθενείας, τη βελτίωση των τεχνικών σχολών, την προειδοποίηση σε περίπτωση απόλυσης. Η απεργιακή επιτροπή υπέβαλε τα αιτήματα στην κυβέρνηση που ήταν ο εργοδότης και ζητά συνάντηση, ώστε η διαφορά να επιλυόταν με διαπραγματεύσεις.
Η αποικιακή κυβέρνηση αρνήθηκε να συναντηθεί με την επιτροπή των απεργών και καταδίκασε πολλούς από αυτούς σε πολύμηνες φυλακίσεις. Η στάση αυτή ξεσήκωσε τη λαϊκή μάζα που συμπαραστάθηκε στους απεργούς με κάθε τρόπο.
Το ΑΚΕΛ συμπαραστάτης στο ταξικό Συνδικαλιστικό Κίνημα και τους αγώνες του, με υπομνήματα προς την κυβέρνηση ζητούσε την υιοθέτηση των Συντεχνιακών απόψεων, διαφώτιζε τα πιο πλατιά στρώματα του λαού και τα κινητοποιούσε γύρω από τα δίκαια των απεργών. Στη διάρκεια των 23 ημερών της απεργίας, έγιναν πρωτοφανείς σε όγκο και μαχητικότητα συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις. Σε όλες τις πόλεις οργανώνονταν μαζικές πικεττοφορίες, έκλειναν τα εστιατόρια, τα κέντρα αναψυχής, δεν εκδίδονταν εφημερίδες και δεν λειτουργούσε ο κυβερνητικός σιδηρόδρομος.
Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποκύψει και να διορίσει επιτροπή για την μελέτη του τιμάριθμου.
Αγώνας εργατικός αλλά κυρίως πολιτικός
Ο αγώνας της 1ης Μαρτίου δεν ήταν απλά μια απεργία που κράτησε 23 μέρες. Ήταν μια πολιτική μάχη ολόκληρου του κυπριακού λαού που έσπασε το κατεστημένο της εποχής και έμαθε πως με σκληρούς αγώνες είναι εφικτό να διεκδικήσει και να κερδίσει τα δικαιώματα του. Οι βασικές κατακτήσεις που κερδήθηκαν ήταν: 1.Αναπροσαρμογή των μισθών βάσει του τιμάριθμου, 2. Χορήγηση οικογενειακού επιδόματος, 3. Παραχώρηση αστικού επιδόματος, 4. Παραχώρηση 10 ημερών άδειας ανάπαυσης με πληρωμή, 5. Πληρωμή επιδόματος ασθενείας μέχρι ενός μηνός, 6. Προειδοποίηση μιας εβδομάδας σε περίπτωση απόλυσης, 7. Βελτίωση των τεχνικών σχολών.
Ο αγώνας για τον τιμαριθμικό δείκτη θα κλείσει οριστικά το 1950-51, όπου το Συνδικαλιστικό μας Κίνημα η ΠΕΟ, άρχισε μια γενική εκστρατεία Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής στις διαπραγματεύσεις σε όλους τους τομείς των εργαζομένων, καθώς η ΑΤΑ αποτελεί αποτελεσματική προστασία της αγοραστικής αξίας των συμφωνηθέντων μισθών και ημερομισθίων.
Η ΑΤΑ από το ’44 μέχρι το 2013
Στην αρχή το τιμαριθμικό επίδομα δινόταν στους Δημόσιους Υπαλλήλους και στους κυβερνητικούς εργάτες. Το 1947 κέρδισαν και οι Οικοδόμοι την τιμαριθμική αναπροσαρμογή στους μισθούς τους. Ο αγώνας για επέκταση της ΑΤΑ σε ολόκληρο τον ιδιωτικό τομέα κορυφώθηκε στη δεκαετία του ‘50.
Φτάνοντας στο 1960 όλες σχεδόν οι Συλλογικές Συμβάσεις που υπογράφονταν με τους εργοδότες περιείχαν πρόνοια για Τιμαριθμικές Αναπροσαρμογές.
Μέχρι το 1974 το Σύστημα της ΑΤΑ, δινόταν στους εργαζόμενους ανά τρίμηνο. Μετά το πραξικόπημα και την εισβολή και όταν τέθηκε θέμα επιβίωσης του λαού και της οικονομίας μας, οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις δέχτηκαν την αναστολή αυτού του συστήματος. Η αναστολή διήρκεσε τρία χρόνια.
Από την 1/1/78 επαναφέρθηκε η λειτουργία του Συστήματος. Μέχρι την 1/1/1982 ο υπολογισμός του τιμαριθμικού επιδόματος βασιζόταν πάνω σε κλίμακες. Αν ο μέσος όρος εξαμηνίας του τιμαριθμικού δείκτη μετακινείτο κατά μία κλίμακα, τότε οι εργαζόμενοι έπαιρναν 3% τιμαριθμικό επίδομα, αν μετακινείτο δύο κλίμακες έπαιρναν 6% κοκ.
Στη συνέχεια, μέχρι και την οικονομική κρίση του 2013, η ΑΤΑ το σύστημα υπολογισμού του τιμαριθμικού επιδόματος τροποποιήθηκε έτσι που οι συνολικές απολαβές των εργαζομένων στο τέλος κάθε εξάμηνης περιόδου να αναπροσαρμόζονται με βάση την ποσοστιαία αύξηση ή μείωση της εξάμηνης περιόδου σε σύγκριση με τον αριθμητικό μέσο του δείκτη κατά τη διάρκεια της αμέσως προηγούμενης εξάμηνης περιόδου.
Διαχρονικές οι επιθέσεις ενάντια στο θεσμό
Το σύστημα της ΑΤΑ, ιδιαίτερα με την επέλαση του Νεοφιλελευθερισμού σε ολόκληρο τον κόσμο, είναι μόνιμα στο στόχαστρο του κεφαλαίου.
Η πιο έντονη επίθεση έγινε το 1985, χρονιά κατά την οποία οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις απέρριψαν κατηγορηματικά τις σκέψεις για κατάργησή της και ταυτόχρονα διακήρυξαν την αποφασιστικότητα τους να προασπίσουν το θεσμό.
Η τότε κυβέρνηση διόρισε Ανεξάρτητη Επιτροπή Έρευνας για την ΑΤΑ. Στα πορίσματα της η Επιτροπή αυτή υποστήριξε τη διατήρηση του θεσμού της ΑΤΑ αλλά ταυτόχρονα εισηγείτο όπως μελετηθεί το ενδεχόμενο όπως για σκοπούς ΑΤΑ να μην υπολογίζονται οι αυξήσεις των έμμεσων φόρων.
Βέβαια τα πορίσματα αυτά δεν δέσμευαν καμιά πλευρά και έτσι το σύστημα παρέμεινε όπως ήταν.
Το 1993, με την άνοδο στην εξουσία της δεξιάς, άρχισε πιο έντονα η επίθεση, ενάντια στον θεσμό της ΑΤΑ. Τελικά το Γενάρη του 1995 ξεκίνησε ο Κοινωνικός Διάλογος για την ΑΤΑ-Παραγωγικότητα με τη συμμετοχή των Συντεχνιών των εργοδοτών και της Κυβέρνησης.
Η κατάληξη του εν λόγω διαλόγου είναι καλά γνωστή. Με πρόταση της τότε Κυβέρνησης και με τη σύμφωνο γνώμη των Συντεχνιών ΣΕΚ και ΠΑΣΥΔΥ οι αυξήσεις στους φόρους κατανάλωσης δε θα υπολογίζονται για σκοπούς ΑΤΑ, θα υπολογίζονται μόνο για σκοπούς εξαγωγής του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή.
Η ΠΕΟ είχε διαφωνήσει έντονα με την πρόταση τονίζοντας ότι αυτή αλλοιώνει το θεσμό με τρόπο ώστε οι εργαζόμενοι να μην αποζημιώνονται πλήρως για την απώλεια της αγοραστικής δύναμης των μισθών τους λόγω αύξησης τιμών και πραγματοποίησε μαζικές κινητοποιήσεις.
Η μεταβατική συμφωνία του 2018
Με την οικονομική κρίση του 2013, η ΑΤΑ παγωποιήθηκε για περίοδο 5 περίπου ετών και επανεκκίνησε τον Ιανουάριο του 2018. Η ΠΕΟ, κόντρα σε πιέσεις και σε θέσεις που προσπαθούσαν να πείσουν για το αχρείαστο της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, κατάφερε να κρατήσει ζωντανή την ιστορική κατάκτηση της ΑΤΑ, η οποία διαχρονικά έχει συμβάλει στην επικράτηση της εργασιακής ειρήνης.
Έτσι, με βάση τη Μεταβατική Συμφωνία που έγινε για προσωρινή διευθέτηση 3 χρόνων, από την 1η Ιανουαρίου 2018 επαναλειτούργησε ο θεσμός της ΑΤΑ.
Η ΑΤΑ μέχρι και το 2020 υπολογίζεται σε ετήσια βάση αντί σε εξαμηνιαία και θα αποδίδεται στο 50%. Με την συμφωνία αυτή έγινε ενσωμάτωση του τιμαριθμικού επιδόματος στους βασικούς μισθούς και η επανεκκίνηση έγινε από μηδενική βάση.
2020: Διεκδικούμε πλήρη επαναφορά της
Ένα σημαντικό θέμα τίθεται ενώπιον των εργαζομένων το 2020 και αυτό είναι η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή. Η ΠΕΟ με τη λήξη της μεταβατικής συμφωνίας διεκδικεί την πλήρη επαναφορά του θεσμού της ΑΤΑ, που κουτσουρεύτηκε μετά τα μνημόνια. Διεκδικεί επίσης την θέσπιση και προστασία του κατώτατου μισθού, συνεχίζοντας την προσπάθεια αποκατάστασης των μισθών και παρεμφερών ωφελημάτων στα επίπεδα προ κρίσης.
Με δεδομένο ότι το χάσμα μεταξύ μισθών και κερδών έχει διευρυνθεί από το 2012 μέχρι σήμερα κατά 11% σχεδόν. Ταυτόχρονα, στο ΑΕΠ τα εισοδήματα που προέρχονται από μισθούς, παραμένουν χαμηλότερα από το 2012, ενώ τα κέρδη είναι περίπου €1,5 δις περισσότερα. Με αυτά τα δεδομένα, το Συνδικαλιστικό Κίνημα της ΠΕΟ εστιάζει ιδιαίτερα στην αύξηση των μισθών.
Από την έντυπη έκδοση του Εργατικού Βήματος
