« …Είναι γνωστό ότι όταν λαμβάνεις μέρος σ’ ένα ομαδικό έγκλημα, δεν θεωρείς τον εαυτό σου εγκληματία. Είναι οι άλλοι που το κάνουν. Είναι γνωστό ότι το μόνο ζώο που βασανίζει είναι ο άνθρωπος. Ένα μέρος του εγκεφάλου μας, το πρωτόγονο μέρος (le cerveau reptilien), μας σπρώχνει να κάνουμε πράξεις εγκληματικές, κτηνώδεις, τρομακτικές ακόμα και για εμάς που τις κάνουμε. Μετά, όταν τα πάθη και τα μίση καταλαγιάσουν, το λογικό μέρος του εγκεφάλου μας έρχεται σε σύγκρουση με το πρωτόγονο. «Εγώ ποτέ δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο, γιατί δεν είμαι κτήνος».
Κι είναι αλήθεια, δεν είμαι ΠΑΝΤΑ κτήνος. Μονάχα πότε-πότε.»
A. Enriquez/ {Αντί προλόγου 1- Απόσπασμα από τη σελ.6 του βιβλίου « Οι Δειλοί» του Χρίστου Αχνιώτη }
Στις 23 Μαϊου 1958, στο χωριό Λευκόνοικο, τελέστηκε μια από τις πιο βάρβαρες πολιτικές δολοφονίες, αυτή του Σάββα Μένοικου, εργάτη, μέλους του ΑΚΕΛ και της ΠΕΟ, πατέρα έξι παιδιών. Το έγκλημα του ήταν ότι “δεν συνεμμορφώθη προς τας υποδείξεις” των ακροδεξιών δολοφόνων της ΕΟΚΑ να εγκαταλείψει/ αποκηρύξει τόσο το “προδοτικό” ΑΚΕΛ,όσο και την “αντεθνική” συνδικαλιστική δράση.
Ο θάνατος του Σάββα Μένοικου δεν προήλθε από ανακοπή καρδίας, όπως λέχθηκε από τους ίδιος τους εκτελεστές του, αλλά δέθηκε στον ευκάλυπτο της εκκλησίας και λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου από τον όχλο που είχε συγκεντρωθεί, “για να φτύσει τον προδότη”, όπως μούγκριζαν οι κουκουλοφόροι της ΕΟΚΑ. Η δολοφονία του από τους ακροδεξιούς της ΕΟΚΑ θεωρείται πλέον γεγονός αδιαμφισβήτητο, υπό την έννοια ότι έχει ομολογηθεί από τους ίδιους. Συγκεκριμένα, δια στόματος του ίδιου του ηθικού αυτουργού της – κάποιου με το ονοματεπώνυμο Φώτης Παπαφώτης – σύμφωνα με τα λόγια του οποίου: “Διέταξα την οργάνωση να συλλάβει τον Μένοικο να τον ακινητοποιήσει σε μια πλατεία του Λευκονοίκου να καλέσει το λαό να συγκεντρωθεί στην πλατεία και αφού καταγγείλει την αντιεθνική συμπεριφορά του, να τον αφήσει ελεύθερο να πάει στο χωριό του. Η διαταγή μου εκτελέστηκε από τους αγωνιστές όπως ακριβώς δόθηκε. Ατυχώς ο Σάββας Μένοικος δεν άντεξε τις αποδοκιμασίες του λαού και πέθανε από συγκοπή καρδίας”.
Το βιβλίο του Χρίστου Αχνιώτη, με τίτλο « Οι Δειλοί-Η εκτέλεση του Μ», πραγματεύεται το θέμα της ομαδικής εκτέλεσης του Σάββα Μένοικου, βασισμένο σε έρευνα και μαρτυρίες, ένα βιβλίο που ξυπνά τις μνήμες εκείνης της περιόδου και αξίζει να διαβαστεί.
Συνομιλώντας με τον συγγραφέα:
Μ.Κ. : Στο βιβλίο «Οι Δειλοί – Η εκτέλεση του Μ», μέσα από επισταμένη έρευνα και μαρτυρίες, καταπιάνεστε με την μαζική εκτέλεση του Σάββα Μένοικου. Είναι αδιαμφισβήτητα ένα ιστορικό γεγονός, καθώς έχει ομολογηθεί. Πως το βιώσατε εσείς, μέσα από τις μαρτυρίες και την έρευνα σας;
Χ.Αχνιώτης: «Έχω ακούσει αρκετές φορές για τον λιθοβολισμό του Σάββα Μένοικου κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια από αριστερούς και δεξιούς. Είναι μια γνωστή ιστορία, κύρια μέσα στους ηλικιωμένους που έζησαν στην επαρχία Αμμοχώστου όπου διαπράχθηκε το έγκλημα.
Πολλά άτομα έχουν μιλήσει με βαθιά απέχθεια για τους φονιάδες. Ένα μεγάλο μέρος των αντιδράσεων τους επικεντρώθηκε στον τρόπο που πραγματοποιήθηκε ο φόνος, και κύρια στη συμμετοχή εφήβων και παιδιών. Αυτά ανεβάζουν το μέγεθος του εγκλήματος/προβλήματος. Η συμμετοχή ανηλίκων στην δολοφονία μπορεί να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη κακομεταχείριση παιδιών στην γνωστή Κυπριακή ιστορία μετά τον αποκεφαλισμό Τουρκοκυπριόπουλων από την 2η ΕΟΚΑ στην Αλόα, Μάραθα και Σανδαλάρη το 1974.
Θεωρώ ότι για να ξεκινήσει κάποιος να σκοτώνει έναν άνθρωπο και μάλιστα με τον τρόπο που έγινε στην θανάτωση του Σάββα Μένοικου θα έπρεπε προηγουμένως να φανατιστεί και να εκπαιδευτεί προς τον σκοπό αυτό. Δεν νομίζω ότι είναι εύκολο για μια ομάδα ατόμων να εκτελεί ένα άνθρωπο για περίπου δυο ώρες χωρίς να ταραχτεί και μάλιστα να νιώθει περισσότερο φανατισμό με το πέρασμα της ώρας, εάν δεν έχει προετοιμαστεί ιδεολογικά προς τον σκοπό αυτό. Ταυτόχρονα, ένα μέρος των εκτελεστών θα πρέπει να ήταν αρκετά πορωμένο από άλλες εγκληματικές ενέργειες, αλλιώς δεν μπορώ να εξηγήσω την έκταση της βαρβαρότητας που εξελίχτηκε την 23η Μαΐου το 1958.
Κάποιοι βέβαια από τους μάρτυρες είπαν ότι ένα μέρος των συμμετεχόντων δεν γνώριζαν τον Σάββα Μένοικου, απλώς η ηγεσία της ΕΟΚΑ είπε ότι ήταν προδότης κι έπρεπε να τιμωρηθεί. Η ΕΟΚΑ στην συγκεκριμένη περιοχή αποτελούσε μια καθαρά Γριβική οργάνωση, δηλαδή την συνέχεια της φασιστικής οργάνωσης Χ Κύπρου, η οποία πριν το 1950 έδρασε ενάντια στις απεργίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων εργατών, πλάι στις δυνάμεις καταστολής των Βρετανών αποικιοκρατών. Με αυτά που σου λέω μπορείς να φανταστείς το μέγεθος της αξιοπιστίας της. Βέβαια, τα έργα δείχνουν ένα δοσιλογισμό, ανάλογο με αυτό της Χ κατά τον 2ο Παγκόσμιο στην Ελλάδα.
Η συγκεκριμένη εκτέλεση αποτελεί ένα αξιοπρόσεκτο ιστορικό γεγονός λόγω της αγριότητας της αλλά και γιατί ήταν ένα κομβικό σημείο στην ταξική πάλη. Ο Σάββας Μένοικου ήταν δραστήριος συνδικαλιστής σε μια περίοδο που η οργάνωση της εργατικής τάξης θεωρείτο ανάθεμα στους εργοδοτικούς κύκλους και στους συλλόγους των εθνικοφρόνων. Ήταν ταυτόχρονα ένα άτομο που θεωρούσε την πάλη της ενωμένης εργατικής τάξης, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, αδιάσπαστο μέρος της απελευθέρωσης της κοινωνίας και υπέρ της Κυπριακής Ανεξαρτησίας. Αυτά απετέλεσαν τους λόγους της θανατικής του καταδίκης και τα περί προδοσίας αποτέλεσαν μια ψευδοδικαιολογία εκ μέρους των φονιάδων.
Αξίζει να καταγραφεί η ιστορία του Μένοικου η οποία ξεσκεπάζει μια σκοτεινή πλευρά της Κυπριακής ιστορίας κι ανοίγει ένα παράθυρο που μπορεί να μας δείξει ένα παρασκήνιο πολιτικής διαφθοράς».
Μ.Κ.: Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα και τι είναι αυτό που προσδοκείτε να μεταφέρετε στον αναγνώστη;
Χ.Αχνιώτης: « Όταν σκέφτεσαι την περίπτωση ενός ανθρώπου δεμένου και φιμωμένου πάνω σ’ έναν ευκάλυπτο να πετροβολείται από ένα όχλο με πρωταγωνιστή μια οργάνωση που θεωρείται συνολικά αγωνιστική, τότε μπορείς να καταλάβεις ότι κάτι πάει στραβά στο επίσημο ιστορικό αφήγημα. Η επαναφορά της ιστορικής αλήθειας είναι σημαντική για την αποκατάσταση του ονόματος του Σάββα Μένοικου και όσων άλλων αριστερών δολοφονήθηκαν από τους τραμπούκους της ΕΟΚΑ. Είναι κι ένας τρόπος ξεσκεπάσματος των εγκλημάτων της δεξιάς και των «αρετών» που πρεσβεύει.
Επίσης με ενδιαφέρει η εποχή εκείνη και τα μετέπειτα αποτελέσματά της. Τοποθετώ τα γεγονότα αναμιγμένα με μυθοπλασία σε μια προσπάθεια ν’ αναπλάσω το περιβάλλον μέσα στο οποίο δολοφονήθηκε ο συνδικαλιστής. Έχω επίσης προσπαθήσει να δω την μετάβαση από τις δολοφονίες αριστερών μέχρι την Τούρκικη εισβολή δια μέσω της περιοχής Λευκονοίκου. Τότε υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός ακροδεξιών Εοκατζήδων που εκτέλεσαν αριστερούς αγωνιστές. 16 χρόνια αργότερα, οι ίδιοι δολοφόνοι έλαβαν μέρος στο πραξικόπημα το οποίο εξασφάλισε την Τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου. Μεταξύ 1ης και 2ης εισβολής, ως μέλη της 2ης πλέον ΕΟΚΑ, μερικοί από αυτούς εκτέλεσαν τα γυναικόπαιδα στα χωριά που ανέφερα προηγουμένως και κατά τα φαινόμενα έδωσαν όλα τα κίνητρα που χρειαζόταν η Τουρκία για να εξασφαλιστεί ηθικά η περαιτέρω επέλαση του Τούρκικου στρατού μέχρι και την περιοχή Αμμοχώστου.
Επίσης μεταφέρω στον αναγνώστη το δίδυμο εθνικισμός και καπιταλισμός ως δυο φαινόμενα που έχουν πορευθεί αντάμα κι εξασφάλισαν μια δυνατή και διεφθαρμένη ελίτ, η οποία χρησιμοποιεί τον εθνικισμό ως μέσο χειραγώγησης, εξ’ ου και το ότι ένας μεγάλος αριθμός φτωχών υποστηρίζει το σύστημα που τον καταπιέζει. Ταυτόχρονα ψάχνει για εχθρούς μέσα σε αδύνατες ομάδες, χρησιμοποιεί φυλετικά, εθνικά και θρησκευτικά κριτήρια, αφήνοντας ανενόχλητη την επέλαση ενός άδικου οικονομικού συστήματος το οποίο φτωχαίνει ακόμα περισσότερο την πλειοψηφία και περιορίζει τα δημοκρατικά δικαιώματα».
Μ.Κ.: Κατά τη διάρκεια της πενταετίας αυτής ( 1955-59), η Κύπρος βρισκόταν σε ένα δολοφονικό όργιο αριστερών με τη κατηγορία του «προδότη». Είναι χρέος μας ως οι επόμενες γενιές να τιμούμε τη μνήμη τους με τη συγγραφή τέτοιου είδους βιβλίων- θα ήθελα την άποψη σας.
Χ.Αχνιώτης: Η δολοφονία του Μένοικου είναι ένα δείγμα αυτών που γίνονταν την τότε εποχή και στις δυο κοινότητες, καθώς η ΕΟΚΑ δολοφονούσε Ελληνοκύπριους αριστερούς και διαφωνούντα μέλη της οργάνωσης σ’ ένα αγώνα δρόμου για αναπλήρωση του κενού που θα άφηνε πίσω της η Βρετανική αυτοκρατορία. Ταυτόχρονα, η ΤΜΤ του Ντενκτάς δολοφονούσε Τουρκοκύπριους αγωνιστές για παρόμοιους λόγους. Το στίγμα του προδότη δινόταν σε όσους πάλευαν για μια κοινωνία χωρίς οικονομική εκμετάλλευση, εθνοτική αντιπαράθεση κι όχι μόνο.
Η ανεπάρκεια βιβλίων, είτε ιστορικών είτε μυθιστορημάτων με τέτοια θεματολογία αποτελεί ένα πολιτικοκοινωνικό κενό. Θεωρώ ότι η συγγραφή τους μπορεί ν’ αποτελέσει την απαρχή μιας διαδικασίας γι’ ανατροπή της ιστορικής αφήγησης που έχουν επιβάλει το οικονομικό κατεστημένο, τα πολιτικά κόμματα της δεξιάς, η εκκλησιαστική εξουσία, το εκπαιδευτικό σύστημα κ.α. Είναι καθήκον της νέας γενιάς να μάθει την ιστορία της χώρας της και την διασύνδεσή της με πραγματικότητες που ακόμα βασανίζουν την κοινωνία μας.
Θεωρώ ότι όλοι οι εργαζόμενοι πρέπει να τιμούμε αυτούς που έδωσαν την ζωή τους για την υπόθεση της εργατικής τάξης και κύρια σε μια κοινωνία που οι εργαζόμενοι και άνεργοι αποτελούμε ένα ποσοστό που ξεπερνά το 80% του πληθυσμού, καθώς η εργοδοτική επίθεση μέσω της σημερινής κυβέρνησης έχει ξεπεράσει τα όρια της ντροπής.
M.K.: Τέλος, θα ήθελα το δικό σας μήνυμα προς τη νεολαία.
Χ.Αχνιώτης: Η ιστορική αλήθεια δεν είναι κάτι που προσφέρεται από το εκπαιδευτικό σύστημα κι αναγκαστικά για ν’ ανακαλυφθούν αλήθειες, το ψάξιμο γίνεται εκτός σχολείου. Το ίδιο συμβαίνει και στο πανεπιστήμιο, εξ ου και η παραγωγή εκπαιδευτικών που αναπαράγουν το σύστημα. Όμως υπάρχουν στην εκπαίδευση άτομα που είναι γνώστες αντικειμένων, συχνά όμως δεν θέλουν να εκτεθούν είτε πολιτικά είτε κοινωνικά. Τραβούν κιόλας πολύ ζόρι με περιττή γραφειοκρατία, πνίγονται μέσα στην ύλη και την εντατικοποίηση την εργασίας που φτάνει σε επίπεδα εξόντωσης όπως γίνεται σε κάθε εργασιακό χώρο και κύρια τώρα στην περίοδο της νεοφιλελεύθερης επίθεσης ενάντια στους εργαζόμενους.
Η δε διαδικασία ανάπτυξης κριτικής σκέψης καταντά επίπονη για τον εκπαιδευτικό, πόσο μάλλον να την μεταδώσει σ’ ένα χώρο στον οποίο άτυπα απαγορεύεται να το κάνει. Το ίδιο ισχύει και στο ζήτημα των δικοινοτικών σχέσεων λόγω του ότι το δημόσιο σχολείο και πανεπιστήμιο έχουν δομηθεί ιδεολογικά στο να προάγουν την εχθρότητα μεταξύ των δυο κυριότερων Κυπριακών κοινοτήτων αντί την αδελφοσύνη και ειρήνη. Είναι σημαντικό για τους μαθητές κι εκπαιδευτικούς να παλέψουν μαζί για ένα δημοκρατικό, κοσμικό, πολυπολιτισμικό σχολείο, χωρίς τις επεμβάσεις της εκκλησίας, των συνδέσμων αγωνιστών και τις συντηρητικές πολιτικές των εκάστοτε κυβερνήσεων. Εξάλλου, η ζωή μας έδειξε αμέτρητες φορές ότι τίποτε δεν μένει στάσιμο κι όλα μπορούν ν’ αλλάξουν.
Θεωρώ ότι η νεολαία εδώ και αλλού, παντού και όπου μπορεί, από τη συμμετοχή της στα κοινά, μέσα στις δράσεις της για οικονομική δικαιοσύνη και προσωπική/συλλογική χειραφέτηση, έχει τη δύναμη να προβάλει τις αντιστάσεις της και να δώσει παράδειγμα στις υπόλοιπες ηλικίες για το πώς οικοδομούμε μια κοινωνία ισότητας που να περιλαμβάνει όλες και όλους από τη πρώτη ως τη τελευταία στιγμή της ζωής μας.
Συνέντευξη- Επιμέλεια-: Μαρί-Κωνστάνς Κων/νου
Υπεύθυνη Ιστορικού Εργατικού Μουσείου ΠΕΟ
Η συνέντευξη είναι αναδημοσίευση από την έκδοση του Ε.Β. στις 7 Φεβρουαρίου 2018
