« …Είναι γνωστό ότι όταν λαμβάνεις μέρος σ’ ένα ομαδικό έγκλημα, δεν θεωρείς τον εαυτό σου εγκληματία. Είναι οι άλλοι που το κάνουν. Είναι γνωστό ότι το μόνο ζώο που βασανίζει είναι ο άνθρωπος. Ένα μέρος του εγκεφάλου μας, το πρωτόγονο μέρος (le cerveau reptilien), μας σπρώχνει να κάνουμε πράξεις εγκληματικές, κτηνώδεις, τρομακτικές ακόμα και για εμάς που τις κάνουμε. Μετά, όταν τα πάθη και τα μίση καταλαγιάσουν, το λογικό μέρος του εγκεφάλου μας έρχεται σε σύγκρουση με το πρωτόγονο. «Εγώ ποτέ δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο, γιατί δεν είμαι κτήνος».
Κι είναι αλήθεια, δεν είμαι ΠΑΝΤΑ κτήνος. Μονάχα πότε-πότε.»
A. Enriquez/ {Αντί προλόγου 1- Απόσπασμα από τη σελ.6 του βιβλίου « Οι Δειλοί» του Χρίστου Αχνιώτη }
Ο απελευθερωτικός αγώνας των Κύπριων κατά των Άγγλων αποικιοκρατών την περίοδο 1955 – 1959, δεν έμεινε στην ιστορία μόνο ως αντίσταση του κυπριακού λαού, αλλά και σαν μια περίοδος αποτρόπαιων εγκλημάτων κατά των αριστερών. Το 1958 είναι η ματωμένη χρονιά, όπου εξελίχθηκε σε ένα όργιο δολοφονικών επιθέσεων από τις αρχές του χρόνου κατά στελεχών του Λαϊκού Κινήματος.
Οι απειλές για εκτέλεση, οι επιστολές εκφοβισμού, οι ξυλοδαρμοί, οι προπηλακισμοί, το κλείσιμο καφενείων, το κούρεμα γυναικών, το κάψιμο βιβλίων αριστερών μαθητών και άλλα πολλά, είναι αυτά που συμπλήρωναν το ζοφερό σκηνικό εκείνης της περιόδου. Δεκάδες μέλη και στελέχη της ΠΕΟ και του ΑΚΕΛ συκοφαντήθηκαν, κακοποιήθηκαν, καταδιώχθηκαν, εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν πάντα με την ίδια αβάσιμη πρόχειρη δικαιολογία να πλανάται στον αέρα: «ΠΡΟΔΟΤΗΣ».
Οικήματα του ΑΚΕΛ και της ΠΕΟ, οχήματα που διένειμαν τη Χαραυγή, δέχονταν καθημερινά εμπρησμούς και λεηλασίες από τους κουκουλοφόρους του Γρίβα, όπως ο ίδιος έγραψε σε επιστολή του προς το Μακάριο «θα βάλω χέρι αλύπητα και στους κομμουνιστάς προδότας και θα αρχίσω ανοικτό πόλεμο εναντίον των» […]
Η τελικά επίθεση ήταν η δολοφονία στελεχών της Αριστεράς με διαταγές του Γρίβα.
Άνθρωποι τίμιοι, πατριώτες, εργάτες, οικογενειάρχες, στελέχη της ΠΕΟ και του ΑΚΕΛ, έγιναν θύματα πολιτικών δολοφονιών από άνανδρους μασκοφόρους της νύχτας. Μιχάλης Μικρασιάτης, Χριστόδουλος Ορνιθάρης, Μιχάλης Πέτρου, Ηλίας Ττοφαρής, Κυριάκος Πατάτας, Σάββας Μένοικος (λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου), Δημήτρης Μάτσουκος, Ανδρέας Σακκάς, Παναγιώτης Στυλιανού, Νικόδημος Ιωάννου, Μαρία Χαρίτου, Δεσπούλλα Κατσούρη, Αντρέας Αναστάση, Κώστας Κουννής, Γιάννης Ιωάννου, Παναγής Τσάρος και Ανδρέας Μιχαηλίδης, τα ονόματα μιας αιματοβαμμένης λίστας που δεν είχε σταματημό.
Η δολοφονία του Σάββα Μένοικου…
Στις 23 Μαΐου 1958 στο χωριό Λευκόνοικο, τελέστηκε μια από τις πιο βάρβαρες πολιτικές δολοφονίες, αυτή του Σάββα Μένοικου, εργάτη, μέλους του ΑΚΕΛ και της ΠΕΟ, πατέρα έξι παιδιών.
Το έγκλημα του ήταν ότι “δεν συνεμμορφώθη προς τας υποδείξεις” των ακροδεξιών δολοφόνων της ΕΟΚΑ να εγκαταλείψει/ αποκηρύξει τόσο το “προδοτικό” ΑΚΕΛ,όσο και την “αντεθνική” συνδικαλιστική δράση. Ο Μένοικος συχνά μιλούσε δημόσια κατά της τακτικής της ΕΟΚΑ και ήταν γνωστός για τις θέσεις και τις απόψεις του. Μια ομάδα μασκοφόρων τον σταμάτησε την ώρα που πήγαινε με το ποδήλατο στο χωριό του και τον οδήγησε στο Λευκόνοικο. Εκεί, μετά από εντολές, χτύπησαν οι καμπάνες του χωριού και οι κάτοικοι μαζεύτηκαν στην πλατεία, όπου τους ανακοινώθηκε ότι συνελήφθη σεσημασμένος προδότης. Ακολούθως, τον έδεσαν σε δέντρο στο προαύλιο της εκκλησίας και τον λιθοβόλησαν μέχρι θανάτου. Ενώ τον λιθοβολούσαν του έβαζαν ακαθαρσίες στο στόμα, τον έφτυναν και τον έβριζαν. Ετοιμοθάνατος όπως ήταν, τον έλυσαν, τον έριξαν στο έδαφος, τον κλοτσούσαν και του ουρούσαν στο πρόσωπο. Και το χειρότερο ήταν ότι εκτελεστές του Μένοικου ήταν κυρίως παιδιά του δημοτικού σχολείου τα οποία μάζεψαν οι εκτελεστές με τους τηλεβόες, ενώ μέρος στο έγκλημα πήρε και ο ιερέας του χωριού.
Ο θάνατος του Σάββα Μένοικου δεν προήλθε από ανακοπή καρδίας, όπως λέχθηκε από τους ίδιους τους εκτελεστές του, αλλά δέθηκε στον ευκάλυπτο της εκκλησίας και λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου από τον όχλο που είχε συγκεντρωθεί, “για να φτύσει τον προδότη”, όπως μούγκριζαν οι κουκουλοφόροι της ΕΟΚΑ. Η δολοφονία του από τους ακροδεξιούς της ΕΟΚΑ θεωρείται πλέον γεγονός αδιαμφισβήτητο, υπό την έννοια ότι έχει ομολογηθεί από τους ίδιους. Συγκεκριμένα, δια στόματος του ίδιου του ηθικού αυτουργού της – κάποιου με το ονοματεπώνυμο Φώτης Παπαφώτης – σύμφωνα με τα λόγια του οποίου: “Διέταξα την οργάνωση να συλλάβει τον Μένοικο να τον ακινητοποιήσει σε μια πλατεία του Λευκονοίκου να καλέσει το λαό να συγκεντρωθεί στην πλατεία και αφού καταγγείλει την αντιεθνική συμπεριφορά του, να τον αφήσει ελεύθερο να πάει στο χωριό του. Η διαταγή μου εκτελέστηκε από τους αγωνιστές όπως ακριβώς δόθηκε. Ατυχώς ο Σάββας Μένοικος δεν άντεξε τις αποδοκιμασίες του λαού και πέθανε από συγκοπή καρδίας”.
Μαρί Κωνστάνς Κωνσταντίνου,
Υεύθυνη Εργατικού Μουσείου και Ιστορικού Αρχείου ΠΕΟ
