Η μαρτυρική ιστορία του Μακρονησιού ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και τα χρόνια του Εμφυλίου (1946-1949). Τότε, τα στρατόπεδα του βράχου απέναντι από την αττική ακτή αποσκοπούν στην «εκκαθάριση» των ελληνικών στρατευμάτων από «ύποπτους» στρατιώτες και αξιωματικούς, που με τις αριστερές τους πεποιθήσεις θα μπορούσαν να βλάψουν το αξιόμαχο του Εθνικού Στρατού που πολεμούσε κατά του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).

Τόπος βασανιστηρίων…

Σύμφωνα με την επίσημη προπαγάνδα, στόχος των στρατοπέδων της Μακρονήσου ήταν να φέρουν ξανά τα «παραστρατημένα ελληνόπουλα» στον ίσιο δρόμο. Οι απόψεις διίστανται, ως προς τον τρόπο με τον οποίο το κράτος υποτίθεται ότι προσπαθούσε να επιτύχει τον στόχο του. «Το επίσημο κράτος και οι αρχές διοίκησης της Μακρονήσου δεν παραδέχονται ποτέ την άσκηση ψυχολογικής ή σωματικής βίας. Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι εκεί μεταστράφηκαν πολιτικά χάρη στην εθνική και ηθική αγωγή που δέχθηκαν. Απέναντι στα όσα υποστηρίζει ο κρατικός μηχανισμός, έρχονται οι μαρτυρίες των ανθρώπων που υπέστησαν τη μεγάλη βία. Ξεκινώντας από καψόνια και στερήσεις το 1947, πολύ γρήγορα το στρατόπεδο εξελίσσεται σε ένα σύστημα οργανωμένου βασανισμού, σωματικού και ψυχολογικού. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι ο μηχανισμός καταπίεσης στελεχώνεται, σε μεγάλο βαθμό, από “ανανήψαντες”, πρώην κρατούμενους».

Η Μακρόνησος αναγορεύεται, έτσι, σε εθνικό σύμβολο και πρότυπο για τον αντικομμουνιστικό αγώνα, με διεθνή εμβέλεια.

Το αληθινό πρόσωπο της Μακρονήσου αποκαλύπτεται…

Η πραγματική εικόνα της Μακρονήσου παραμένει για πολύ καιρό άγνωστη εξαιτίας της λογοκρισίας. Την περίοδο 1948-1949, το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, η Εθνική Αλληλεγγύη και τα έντυπά τους έχουν τεθεί εκτός νόμου. Έτσι, κανείς δεν μιλά για τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί. Ο Τύπος βρίθει από εγκωμιαστικές αναφορές στο έργο που επιτελείται στη Μακρόνησο.

Η σιωπή σπάει τον Μάρτιο του 1950, λίγες μόνο μέρες πριν από τις βουλευτικές εκλογές. Η εφημερίδα Μάχη, με διευθυντή τον Ηλία Τσιριμώκο, ξεκινάει μια μεγάλη εκστρατεία με σειρά δημοσιευμάτων για την κατάργηση του «κολαστηρίου». Πρωτεργάτης είναι ο δικηγόρος Ευάγγελος Μαχαίρας, που υπήρξε πολιτικός κρατούμενος στο Μακρονήσι. Τα δημοσιεύματα, τα οποία στην πορεία θα συγκεντρωθούν υπό τον τίτλο «Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα» (εκδ. Προσκήνιο), απαρτίζονται, σε μεγάλο μέρος, από επιστολές πρώην ή νυν κρατουμένων, που καταγγέλλουν τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης και τους βασανισμούς που υπέστησαν.

Η δήλωση μετάνοιας…

Ο τελικός στόχος των στρατοπέδων συγκέντρωσης της Μακρονήσου ήταν η πολιτική εξόντωση των κρατουμένων μέσα από την περιβόητη δήλωση μετανοίας. Οι δηλώσεις μετανοίας ήταν ένα από τα προπαγανδιστικά τεχνάσματα του καθεστώτος στα χρόνια του Εμφυλίου. Επαναλάμβαναν με στερεοτυπικό τρόπο τις θέσεις της κυβέρνησης για το Κομμουνιστικό Κόμμα και τον Εμφύλιο πόλεμο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα εμφανιζόταν ως ένα προδοτικό κόμμα, το οποίο με δόλια μέσα είχε παραπλανήσει τους ανύποπτους πολίτες να πιστέψουν ότι είχαν αγωνιστεί για την εθνική απελευθέρωση στα χρόνια της Κατοχής. Ο Εμφύλιος Πόλεμος παρουσιαζόταν ως ένα σχέδιο των Ελλήνων κομμουνιστών, οι οποίοι σε συνεργασία με τους κομμουνιστές των άλλων βαλκανικών χωρών απεργάζονταν τον διαμελισμό της χώρας.

Επιμέλεια: Μαρί-Κωνστάνς Κων/νου

Πηγές:

• Μακρόνησος-Ψηφιακό Μουσείο https://www.makronissos.org/1947-1950/

• Άρθρο του Θοδωρή Χονδρόγιαννου στο vice.com με τίτλο “Η Μέρα που Εγκαινιάστηκε το Μαρτυρικό Στρατόπεδο “Αναμόρφωσης” στη Μακρόνησο”