Η δημιουργία και η ανάπτυξη του κυπριακού συνδικαλιστικού κινήματος καθυστέρησε σημαντικά, γιατί οι συνθήκες που επικρατούσαν δεν επέτρεπαν τη δημιουργία αξιόλογης εργατικής τάξης τις πρώτες δεκαετίες της αγγλοκρατίας. Στην προσυντεχνιακή περίοδο κατά το 1900-1920, αλλά και μετά κατά τη δεκαετία 1930-1940, η έλλειψη Νομοθεσίας Κοινωνικών Ασφαλίσεων και η μεγάλη ανεργία λόγω του ότι οι Άγγλοι δεν ενδιαφέρονταν για την ίδρυση βιομηχανιών και την οικονομική ανάπτυξη της Κύπρου, οδηγούσαν τον κυπριακό λαό σε μια εικόνα αθλιότητας και ταπείνωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ιστορία του Ταξικού Συνδικαλιστικού Κινήματος της Κύπρου είναι μια ιστορία αγώνων που άρχισε πριν 81 χρόνια μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, παράνομες συνεδρίες, αυθόρμητες απεργίες, διαδηλώσεις και αιματηρές συγκρούσεις. Είναι μια ιστορία αγώνων για ένα καλύτερο αύριο, για ένα καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Η δημιουργία και ίδρυση της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής (ΠΣΕ) και αργότερα της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας (ΠΕΟ) ήταν αποτέλεσμα της ταξικής συνείδησης των εργαζομένων που στέναζαν κάτω από την εργοδοτική εκμετάλλευση.
Οι εργάτες στα μεταλλεία της Λεύκας και του Μαυροβουνίου, οι οικοδόμοι, οι κυβερνητικοί εργάτες και τόσοι άλλοι που με τους αγώνες τους οδήγησαν ολόκληρη την εργατική τάξη της Κύπρου σε μεγαλειώδεις κατακτήσεις όπως είναι το 8ωρο, οι κοινωνικές ασφαλίσεις, η βελτίωση των συνθηκών δουλειάς και ποιότητας ζωής.
Τα πρώτα βήματα…
Οι πρώτες προσπάθειες για ίδρυση Συντεχνιών στην Κύπρο αρχίζουν από το 1915, αλλά η σοβαρή προσπάθεια για τη δημιουργία συνδικαλιστικών εργατικών οργανώσεων γίνεται με την πρωτοβουλία και σκληρή δουλειά των πρώτων κομμουνιστών κατά τη δεκαετία του 1920, όπου ιδρύονται εργατικά σωματεία, εργατικές λέσχες, συντεχνίες και πανεργατικοί σύνδεσμοι στη Λεμεσό και τη Λευκωσία. Η δεκαετία 1930-40 υπήρξε αποφασιστική για την οργάνωση της εργατικής τάξης. Μέσα σ’ αυτήν την περίοδο διεξήχθησαν αρκετοί και σκληροί αγώνες, με αποτέλεσμα η εργατική τάξη να κατακτήσει έστω και στοιχειώδες το δικαίωμα στην οργάνωση και την διεκδίκηση. Το 1931 ιδρύεται η πρώτη συντεχνία-η Συντεχνία Υποδηματεργατών Λευκωσίας και αναγνωρίζεται επίσημα το 1932 ύστερα από την θέσπιση του περί Συντεχνιών Νόμου. Η πρώτη προσπάθεια για ενιαία καθοδήγηση των συντεχνιών πραγματοποιήθηκε με την Α΄ Παγκύπρια Συντεχνιακή Συνδιάσκεψη τον Αύγουστο του 1939, που τελικά κατάληξε σε αποτυχία. Οι οργανώσεις που στήθηκαν εκείνη τη περίοδο και οι απεργίες που έγιναν άνοιξαν τον δρόμο για την θεμελίωση του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος της Κύπρου. Παρά τις διώξεις της αστικής τάξης και της αστυνομίας, με τους μαυροπινακισμούς και τις απολύσεις από τις δουλειές το εργατικό κίνημα αν και ήταν σε τραγική κατάσταση δεν υπέκυπτε με αποτέλεσμα μέχρι το 1941 ένα μεγάλο τμήμα των εργατών να είναι πια οργανωμένο σε συντεχνίες.
Οι αντιδραστικές πρόνοιες του Περί Συντεχνιών Νόμου και πως αντιμετωπίζονταν
Ο Περί Συντεχνιών Νόμος του 1932 είχε πολλές και σκόπιμες αντεργατικές πρόνοιες που αποσκοπούσαν να δυσκολέψουν την κανονική λειτουργία του συντεχνιακού κινήματος. Για παράδειγμα απαγόρευε την οργάνωση των νεαρών εργατών που ήταν κάτω από 16 χρονών να είναι μέλη των συντεχνιών. Απαγόρευε επίσης στα μέλη που ήταν κάτω των 21 χρονών να εκλέγονται σε οποιοδήποτε συντεχνιακό αξίωμα. Επέτρεπε στο Έφορο των συντεχνιών να ελέγχει οποιανδήποτε μέρα και ώρα ήθελε τα μητρώα των συντεχνιών και τα πρακτικά των συνεδριάσεων τους. Αυτές οι αντιδραστικές πρόνοιες αντιμετωπίζονταν με διάφορους τρόπους όπως στις φόρμες που στέλνονταν υποχρεωτικά στον Έφορο και στα μητρώα των συντεχνιών, για τους νεαρούς εργάτες αναγράφονταν μεγαλύτερες ηλικίες. Ο άλλος τρόπος ήταν ο αγώνας με τους νεαρούς εργάτες στην πρώτη γραμμή για την τροποποίηση και βελτίωση του Νόμου.
Η Ίδρυση της ΠΣΕ-16 Νοεμβρίου 1941
Το 1941 είναι ο χρόνος ενοποίησης του Κυπριακού Συνδικαλιστικού Κινήματος γιατί στις 16 Νοεμβρίου, ιδρύεται η Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή ( ΠΣΕ) στην ΄Β Παγκύπρια Συντεχνιακή Συνδιάσκεψη, η οποία τίθεται επικεφαλής του συντεχνιακού συνδικαλιστικού κινήματος, καθοδηγητής και διαφωτιστής του. Με την ίδρυση της ΠΣΕ, το σκηνικό αλλάζει καθώς οργάνωσε και καθοδήγησε τους πιο κρίσιμους και αποφασιστικούς αγώνες της εργατικής τάξης σε μια εποχή που ο τόπος μας βρισκόταν σε εξαθλίωση κυρίως λόγω της στάσης των Άγγλων που προσπάθησαν να κρατήσουν την Κύπρο οικονομικά και κοινωνικά υποανάπτυκτη.
Από τις μικρές συντεχνίες σε μεγάλες Παγκύπριες πολυκλαδικές συντεχνίες
Ένα από τα σοβαρά καθήκοντα της ΠΣΕ όταν εκλέγηκε το 1941 ήταν να βοηθήσει τις μικρές συντεχνίες να ενώσουν τις δυνάμεις τους ώστε να είναι περισσότερο αποτελεσματικές στους αγώνες τους.
Οι τοπικές συντεχνίες του ίδιου επαγγέλματος συνενώθηκαν και ίδρυσαν επαρχιακές συντεχνίες. Στο δεύτερο στάδιο οι επαρχιακές συντεχνίες του ίδιου επαγγέλματος συγχωνεύτηκαν και ίδρυσαν τις Παγκύπριες Συντεχνίες και στο τρίτο στάδιο οι Παγκύπριες Συντεχνίες με τα συναφή επαγγέλματα συγχωνεύτηκαν και ίδρυσαν τις Παγκύπριες Πολυκλαδικές Συντεχνίες. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρειάστηκε μια δεκαετία γιατί έπρεπε να βοηθηθούν τα μέλη να κατανοήσουν ότι τα συμφέροντα τους ήταν τα ίδια με εκείνα των εργατών των άλλων συναφών επαγγελμάτων και ότι με τη συγχώνευση τα συμφέροντα τους θα εξυπηρετούνταν καλύτερα γιατί θα αγωνίζονταν ενωμένοι.
Η δίκη της ΠΣΕ
Παράλληλα, αντιδρώντας οι Άγγλοι σέρνουν τους 18 ηγέτες της ΠΣΕ στα δικαστήρια με αποτέλεσμα να φυλακισθούν κατηγορούμενοι για τη συνδικαλιστική και πατριωτική τους δράση. Μετά την καταδίκη της ΠΣΕ και την φυλάκιση της ηγεσίας της, στις 30 και 31 Μαρτίου 1946, στο Νέο Λυρικό Θέατρο στη Λευκωσία, η ΄Δ Παγκύπρια Συνδιάσκεψη ίδρυσε την ΠΕΟ.
Η δίκη της ΠΣΕ, στάθηκε σημαντικός σταθμός στην ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος γιατί έδωσε μία μεγάλη μάχη με την αποικιοκρατία και την πέτυχε καθώς σήμανε την δημιουργία της ΠΕΟ.
Μαρί-Κωνστάνς Κων/νου
Υπεύθυνη Ιστορικού Εργατικού Μουσείου και Ιστορικού Αρχείου ΠΕΟ
